Мария Ионовна Данилова

Учуутал. Ийэ. Поэт.

Мария Ионовна Данилова ыам ыйын 22 кунугэр 1927 с., айылҕа саамай чэчирии силигилээн турар кэмигэр, Кэнтик сиригэр Үөһээ Бүлүү улууһугар күн сирин көрбүтэ.

Алдьархайдаах сэрии бүтэр сылыгар Мария Ионовна  Бүлүү пед. училищетын бүтэрбитэ. Онон сэрии аас-туор, ыар сылларын этинэн-хаанынан билэн, сэрии кэннинээҕи ыарахан кэмнэргэ сыралаахтык улэлээн, ыарахантан чаҕыйбакка төһөлөөх оҕону үрдүккэ көтүппүтэ буолуой. Кини учуутал, поэт быһыытынан, оҕолорго ааҕарга-суруйарга эрэ буолбакка, олох киэн аартыгар, кини уустук өрүттэрин кытта күөн көрсүһэргэ, онуоха хаһан да киһи аатын сүтэрбэккэ, киртиппэккэ илдьэ сылдьалларыгар дириҥ өйү-санааны угара.

Мария Ионовна үөрэппит оҕолоро, өрүүтүн кинилэри кытта бииргэ сылдьарын, ханнык да оҕону ойуччу туппатын, үчүгэйи хайҕаан, куһаҕаны сөптөөхтүк сэмэлээн иһэрин бэлиэтииллэр. Учуутал быһыытынан оҕоҕо олус тиийимтиэтик, нарын сымнаҕас куолаһынан быһаарарын билиҥҥэ дылы саныыллар, махтаналлар.

Кыыһа, Григорьева Елена Никитична, ийэтин чахчы ыал аайы көстүбэт, бэрт сэдэх, киһиттэн эрэ кэрэ, өйдөөх, үтүө суобастаах, элэккэй майгылаах киһиннэн ааҕара киһини эрэ долгутар. Оҕон эйигин үрдүктүк сыаналыырыттан ордук, ийэҕэ туох наада буолуой! Салгыы Елена Никитична, ийэтэ 5 оҕолоох хаалан баран хайдах кинилэри тонор-хатар, аччыктыыр диэни биллэрбэккэ, оҕо саастарын аһары үчүгэйдик бүөбэйдээн, көрөн-харайан улаатыннартаабытын сөҕөр: «Маамабыт куну быьа оскуолаҕа сылдьан баран, киэһэ кэлэн биһигини аһатан-сиэтэн баран, аны түүнү быһа оҕолор тэтэрээттэрин бэрэбиэркэлээн, сарсынны уруогар бэлэмнэнэн тахсааччы. Мин ону түүн лаампа уота сырдыгыттан хаста уһуктан көрөр буоларым. Биһиги элбэх оҕо бары мэлдьи ыраас, үчүгэй таҥастаах буолааччыбыт. Олору барытын бэйэтэ тигэр, бэйэтэ абырахтыыр этэ. Сатаабата диэн суох буолааччы: баайара, түүлээҕи тигэрэ, олус үчүгэйдик уруһуйдуура. Барыбытыгар араас мааска онортуура, уопсайынан, бириэмэтин наһаа туһалаахтык туттара, олорон да ылбата, мэлдьи тугу эрэ гына сылдьар буолара. Аһары үчүгэйдик астыыра, кини курдук минньигэс астаах киһи баарын өссө көрө-билэ иликпин».

Кэлин оҕолоро улааппытын кэннэ, арыый иллэҥсийэн, суруйар идэнэн дьарыктанар буолбута: араас кэпсээннэри, хоһооннору, ыстатыйалары переводтаан таһаартаабыта. Аны оройуон хаһыатыгар «Педагог трибуната», «Педагог сүбэтэ» диэн рубрикаларга элбэх ыстатыйалардаах.

Төрөөбүт дойдутун дьонун-сэргэтин, талбыт идэтин, таптыыр ыраас иэйиилэрин нарын-намчы ис киирбэх тыллардаах хоһоонноругар хоһуйбутун, дьон-сэргэ бэркэ сөбүлүүллэр, астыналлар. Сорох хоһоонноро ырыа буолан ылланан, уостан түспэт буола киэҥник тарҕаннылар.

Мария Ионовна учуутал бочуоттаах идэтин талбытынан, дьоллоох киһи буоларын, астына, киэҥ тутта «Кистээбэппин» диэн хоһоонугар долгутуулаахтык хоһуйбута:

Олоҕум кэрэ кэмин

Оскуолаҕа биэрбиппин

Өйдөөтүм да үөрэбин,

Өрө тыынан чэпчиибин….

Кини илиитин иһинэн ааспыт, кини истиҥ бүөбэйдээһинигэр бигэнэн улааппыт үөрэнээччилэртэн төрөөбүт норуоттарын муҥура суох таптыыр, ытыктыыр үгүс дьоһуннаах дьон тахсыбыттара.

Данилова Т.А